«ՆՈՐ ՅԱՌԱՋ» – Կ՚ուզէինք Ցեղասպանութեան 100ամեակի ընդհանուր ձեռնարկներու համայ-
նապատկեր մը ունենալ, ինչ կը վերաբերի Եւրոպայի Հայ Դատի Յանձնախումբի գրասենեակին կողմէ կազմակերպուելիքներուն՝ թէ՛ Ֆրանսայի եւ թէ Եւրոպայի տարածքին։
Պետօ Տեմիրճեան-Քիւրքճեան – Արդարեւ, 2015ը կը զուգադիպի Ցեղասպանութեան 100ամեակին։ Այս ուղղութեամբ մեր գրասենեակը աշխատանք կը տանի ոչ թէ անհատ անձնաւորութիւններու, այլ Եւրոպական Միութեան հաստատութիւններուն մօտ, բայց նաեւ կ՚օժանդակենք 100ամեակի միացեալ յանձնախումբերուն, որոնք իւրաքանչիւր երկրէն ներս կազմուած են Հայաստանի դեսպանութեան հովանաւորութեամբ։ Հարկ եղած պարագային բնականաբար ձեռք կու տանք Եւրոպայի որեւէ այլ շրջանի մը Հայ դատի յանձնախումբին։ Նշեմ, թէ Եւրոպական տարածքին կը գործեն 13 յանձնախումբեր, որոնց քաղաքական աշխատանքը կը համադրէ Պրիւսէլի գրասենեակը։
«ՆՅ» – Ո՞ր երկիրներու մէջ կը գործեն Հայ Դատի յանձնախումբերը։
Պ.Տ.-Ք. – Անգլիոյ, Ֆրանսայի, Կիպրոսի, Պուլկարիոյ, Յունաստանի, Հոլանտայի, Ռումանիոյ, Աւստրիոյ, Շուէտի, Սպանիոյ, Գերմանիոյ, Լեհաստանի եւ Պելճիքայի մէջ կը գործեն մեր գրասենեակները։ 2015ին Եւրոպայի այլ երկիրներու մէջ ալ յանձնախումբեր պիտի կազմուին եւ այդ ուղղութեամբ անդուլ աշխատանք կը տանինք։ Օրինակ արեւելեան եւ կեդրոնական Եւրոպայի որոշ երկիրներու մէջ, ուր այսպէս կոչուած՝ դասական սփիւռք գոյութիւն չունի, մեր հայաստանցի հայրենակիցներուն կ՚օժանդակենք։
«ՆՅ» – Ի՞նչ է կարեւորութիւնը Արեւելեան եւ կեդրոնական Եւրոպայի երկիրներու։
Պ.Տ.-Ք. – Ինչպէս ծանօթ է այսօր Եւրոպական Միութիւնը ընդլայնուած է եւ կ՚ընդգրկէ 28 երկիրներ, հետեւաբար քաղաքական որոշումներ կայացնելու ձեւը կամ տարողութիւնը փոխուած է։ Արեւելեան եւ կեդրոնական Եւրոպայի երկիրները ձեւով մը հակառուս տրամադրութիւններ ունին, ինչպէս օրինակ Լեհաստանի կեցուածքը Ուքրաինայի իրադարձութիւններու գծով…։ Իսկ Հայաստանը իբրեւ Ռուսաստանի դաշնակից նման մօտեցումներու «զոհը» կը դառնայ։ Աւելին, այդ երկիրներուն մէջ ազէրպայճանական ներկայութիւնը զգալի է, մասնաւորաբար Ռումանիոյ պարագային։ Ուրեմն, Ազէրիներու քարոզչութիւնը որոշ չափով հակակշռելու համար մենք արդէն տարիէ մը ի վեր աշխատանք կը տանինք նոր յանձնախումբեր կեանքի կոչելու համար։ Պէտք է ըսեմ, որ յատկապէս Ռումանիոյ կամ Լեհաստանի մէջ յաջողութիւն արձանագրած ենք, ուր համալսարաններու կամ բարձրագոյն այլ հաստատութիւններու հետ գործակցելով այլեւս կշիռ կը ներկայացնենք եւ պէտք եղած ատեն անմիջապէս կը հակադարձենք։
«ՆՅ» – Ձեր քիչ առաջ նշած 13 երկիրներուն մէջ գործող յանձնախումբերու աշխատանքը ինչպէ՞ս կը համադրէք, որո՞նք են ձեր աջակցութեան միջոցները։
Պ.Տ.-Ք. – Ըսեմ, թէ Հայ Դատի Յանձնախումբերը կը գործեն ապակեդրոնացուած դրութեամբ եւ իւրաքանչիւր յանձնախումբ կ՚աշխատի տուեալ երկրին պարագաներուն համեմատ։ Օրինակի համար Կիպրոսի կամ Յունաստանի Հայ Դատի Յանձնախումբը կարելի չէ բաղդատել Շուէտի կամ Գերմանիոյ հետ, նոյնպէս ալ Ռումանիան՝ Սպանիոյ հետ, զանազան պատճառներով։ Օրինակ Կիպրոսի յանձնախումբը համեմատաբար աւելի «հանգիստ» կը գործէ, քանի որ ինչպէս գիտէք, Կիպրոսը Թուրքիոյ հետ հարցեր ունի։ Տարբեր է Յունաստանի պարագան, որովհետեւ հոն վերջին շրջանի տնտեսական տագնապին եւ Ազէրիներու ուժանիւթային ներխուժումին պատճառով մեր աշխատանքը այդքան ալ հեզասահ չէ։ Այս երեւոյթին վառ օրինակը՝ Եւրոխորհրդարանին մէջ յոյն երեսփոխանի մը նախաձեռնութեամբ ազէրպայճանական բարեկամական խումբի մը հիմնադրումն էր։ Ըսել կ՚ուզեմ որ անցեալին նման բան կարելի չէր, նկատի ունենալով Ազէրպայճանի շատ մօտ կապերը գրաւեալ Հիւսիսային Կիպրոսի հետ…։
Ինչ կը վերաբերի համադրումի հարցին, մենք գտնուելով Եւրոպայի մայրաքաղաք Պրիւսէլի մէջ, ուր հաստատուած են Եւրոխորհրդարանը, Եւրոխորհուրդը եւ եւրոպական բարձրագոյն ատեանները, եւ ուր բնականաբար իւրաքանչիւր երկրէն ներկայացուցիչներ կան, կրնանք հայկական որեւէ հարց ներկայացնել երեսփոխաններուն՝ մեր յանձնախումբերու ճամբով, իսկ մեր գրասենեակը – միշտ տեղւոյն վրայ ըլլալով – կը համադրէ ընդհանուր քաղաքական գործունէութիւնը։
Անցնող Նոյեմբեր 28-30ին, Աթէնքի մէջ կայացաւ Հայ Դատի Յանձնախումբերու համագումարը, ուր արծարծուեցան ընդհանրապէս 2015ին մեր իրագործելիք ծրագիրները, աշխատանքները՝ ընդդէմ թրքական կամ ազէրպայճանական քարոզչութեան, Ղարաբաղեան հարցին ճանաչումը եւայլն։
«ՆՅ» – Որո՞նք են 100րդ տարելիցին առիթով ձեր հիմնական նախաձեռնութիւնները։
Պ.Տ.-Ք. – Մենք իբրեւ Հայ Դատի գրասենեակ, կեդրոնացած ենք քաղաքական միտք պատրաստելու ուղիին վրայ, որ կ՚ընդգրկէ իրաւական պահանջներ (հատուցումներ)։ Նշեմ, որ Հայաստանի 100ամեակի կեդրոնական յանձնախումբին խօսքն է՝ «յիշում եմ եւ պահանջում եմ», որ կը նշանակէ նաեւ ճանաչում։ Իսկ Հայ Դատի ցանցերը ճանաչումէն քայլ մը աւելի առաջ կ՚երթան քաղաքական հատուցում պահանջելով։ Այդ գծով մենք դիմած ենք միջազգային իրաւաբաններու աջակցութեան եւ արդէն թղթածրար մը պատրաստուած է։ Այսօր, հայութեան մօտ պէտք է պատրաստել հատուցման կարեւորութեան գաղափարը։ Անցեալ տարի Ամերիկայի Հայ Դատի Յանձնախումբին նախաձեռնութեամբ Գոնկրէսը բանաձեւ մը որդեգրեց, որուն համաձայն ներկայի Թուրքիոյ տարածքին գտնուող փոքրամասնութեանց եկեղեցական կալուածները պէտք է վերադարձուին իրենց տէրերուն։ Այս ուղղութեամբ – ինչպէս ծանօթ է – հայ ժողովուրդին պատկանող կալուածները ամենէն ընդարձակ տարածքներն են։
Ինչ կը վերաբերի 100ամեակի ձեռնարկներուն, մեր միջոցներով կ՚օժանդակենք բոլոր ծրագիրներուն, ըլլան անոնք ցոյցեր, դասախօսութիւններ, ցուցահանդէսներ, թէ երաժշտական յուշ-երեկոյթներ։ Կը գործակցինք նաեւ Թուրքիոյ մէջ Ցեղասպանութեան ենթարկուած այլ փոքրամասնութիւններու (Յոյներ, Ասորիներ եւայլն) հետ։ Անցեալ տարի առաջին անգամ ըլլալով Պրիւսէլի մէջ համախմբեցինք նշեալ փոքրամասնութիւնները, ներառեալ Ռուանտայի Թութսիներն ու Հրեաները եւ միասնաբար ձեռնարկի մը ընթացքին փոխանցեցինք մեր պատգամը։ Այս ձեռնարկին հրաւիրուած Քիւրտերն ալ միացան մեզի։ Աւելցնեմ, թէ Պելճիքայի Հայ Դատի Յանձնախումբին հետ գործակցաբար կեանքի կոչեցինք Միջին Արեւելքի քրիստոնեաներու հարցերը համակարգող խորհուրդ մը՝ (որուն փոխնախագահներէն է Պրիւսէլի գրասենեակի ատենապետ Գասպար Կարապետեան) Սուրիոյ եւ Իրաքի քրիստոնեաներուն օգնութիւն հասցնելու նպատակով։ Պելճիքայի Արտաքին եւ Ներքին գործոց, ինչպէս նաեւ Պաշտպանութեան նախարարութեանց հովանաւորութեամբ արդէն տեղւոյն վրայ օժանդակութիւն ցուցաբերած ենք յատկապէս Իրաքի հիւսիսը գտնուող քրիստոնեաներուն, Եզիտիներուն, բայց նաեւ Իրաքի Հայոց Առաջնորդարանին։ Այս տարի ալ նման առաքելութեամբ նոյն խորհուրդէն պատուիրակութիւն մը Սուրիա պիտի այցելէ։
«ՆՅ» – Ինչպէս ծանօթ է, հայկական նախաձեռնութիւններուն դիմաց գործօն դերակատարութիւն ունի նաեւ թուրք-ազէրի քարոզչական մեքենան, որ պետական զօրակցութիւն կը վայելէ։ Դուք անոնց հակազդելու բաւարար միջոցներ ունի՞ք։
Պ.Տ.-Ք. – Անմիջապէս ըսեմ, թէ Թուրքիոյ եւ Ազէրպայճանի պետութիւնները ընդհանրապէս հայկական խնդիրներու պարագային միացեալ ճակատով կը գործեն։ Իսկ ինչ կը վերաբերի Ցեղասպանութեան հարցին, Ազէրիները ինչպէս կ՚ըսուի՝ «Թուրքէն աւելի Թուրք են» եւ իրենց կարելին կ՚ընեն զայն չէզոքացնելու նպատակով եւ կը փորձեն քաղաքական շրջանակներու մօտ հակառակը պարտադրել Հայը ներկայացնելով իբրեւ «ջարդարար» եւ Թուրքը՝ «զոհ»։ Չափազանցութիւն պիտի չըլլայ եթէ ըսեմ, թէ Թուրքիա որոշ չափով Ցեղասպանութեան «ծրարը» յանձնած է Ազէրպայճանին։ Թարմ օրինակ մը բերելով նշեմ, թէ Փէրինչէքի հարցով Թուրքերը համաեւրոպական շարժում մը սկսած են։ Այլ խօսքով Թուրքիոյ եւ Ազէրպայճանի դրօշակները միացած՝ մեր դէմ կը պայքարին։ Այս պարագային մենք ալ Արցախի եւ Հայաստանի միացեալ դրօշներով կը հակազդենք։
Միւս կողմէ, ինչպէս տեղեակ էք, Թուրքիան Ապրիլ 24ի առիթով տարբեր պետութեանց նախագահներուն կամ վարչապետերուն կոչ ուղղած է ներկայ գտնուելու Կալիփոլիի հանդիսութիւններուն։ Իսկ Պելճիքայի «Եուրոփալիա» մշակութային ծրագիրը՝ 2015ը նուիրուած է Թուրքիոյ, թրքական մշակոյթը լայն շրջանակներուն ծանօթացնելու։
Այս բոլորին դիմաց մենք ալ մեր կարողութիւններու սահմաններուն մէջ կը փորձենք ներկայ ըլլալ զանազան ճակատներու վրայ։ Անշուշտ 100ամեակը խորհրդանշական թուական մըն եւ ըստ արժանւոյն պէտք է ոգեկոչուի, սակայն մեր աշխատանքը հարիւրամեակէն անդին ալ կը շարունակուի։
«ՆՅ» – Եւրոխորհրդարանի կամ Եւրոխորհուրդի մակարդակով ձեռնարկներ նախատեսուա՞ծ են։
Պ.Տ.-Ք. – Եթէ մենք չհետապնդենք, եւրոպական բարձրագոյն ատեանները առանձնապէս որեւէ քայլի պիտի չդիմեն՝ Թուրքիան «չնեղացնելու» մտահոգութեամբ։ Բուն խնդիրը այն է, որ Թուրքիոյ Եւրոպա մուտքին համար կան զանազան կարծիքներ։ Ո՛չ ոք կ՚անգիտանայ ցեղասպանութեան եղելութիւնը, սակայն պետութիւնները չեն ուզեր յաւելեալ դժուարութիւններ յառաջացնելով Թուրքիոյ Եւրոպա մուտքին խոչընդոտ հանդիսանալ։ Իսկ մեր պարտականութիւնն է միշտ եւ միշտ յիշեցնել եւ պահանջել որ սեղանի վրայ բերուի Հայոց Ցեղասպանութեան հարցը։
«ՆՅ» – Արդեօք Պրիւսէլի գրասենեակին եւ հայկական կամ այլ կազմակերպութիւններու յանձնախումբերուն միջեւ գործակցութիւն գոյութիւն ունի՞։
Պ.Տ.-Ք. – Օրինակ մը բերելով նշեմ, թէ Պրիւսէլի մէջ կը գործէ ոչ-Հայերէ կազմուած «Հայաստանի եւրոպացի բարեկամներ» կազմակերպութիւնը, որ Հայերու եւ Հայաստանի բարեկամն է եւ մամուլի մօտ տեղեկատուական աշխատանք կը տանի զանազան մարզերու վերաբերեալ՝ քաղաքական, տնտեսական, մշակութային, եւայլն։ Մենք բնականաբար իրենց հետ կը գործակցինք։ Նոյնն է պարագան ՀԲԸՄ-ի, որ այս օրերուն Եւրոխորհուրդի մէջ կազմակերպեց Հրանդ Տինքի յիշատակի ձեռնարկը։ Մենք մնայուն եւ անմիջական կապի մէջ ենք նաեւ Եւրոխորհրդարանէն ներս Հայաստանի բարեկամութեան խումբին հետ։
«ՆՅ» – Հայանպաստ ձեռնարկներուն ի՞նչ չափով կը մասնակցի պելճիքահայ համայնքը։
Պ.Տ.-Ք. – 2013ի եւ 2014ի Դեկտեմբեր ամիսներուն մենք հայ գաղութին ներկայացուցինք մեր գրասենեակին աշխատանքները։ Այս գործին նպատակն էր մօտէն իրարու ծանօթանալ եւ միասնաբար քննարկել հարցերը։ Մանաւա՛նդ վերջին զեկուցական ձեռնարկին համայնքը մեծ թիւով մասնակցեցաւ եւ ուրախալի էր յատկապէս երիտասարդներու ներկայութիւնը։ Կարելի է ըսել, թէ գաղութը այլեւս քաղաքականացած է եւ մօտէն կը հետեւի հայկական հարցերուն։
«ՆՅ» – Ընդհանրապէս Եւրոպայի հայութիւնը եւ մասնաւորաբար այս պարագային Պելճիքայի հայ համայնքը իբրեւ կազմակերպուած կառոյց արդեօք կը քննարկէ՞ ներքին կազմակերպական դրութիւն մը հաստատելու հարցը, որպէսզի կարելի ըլլայ լեզուն, մշակոյթը կամ պատմութիւնը հասկնալի «լեզուով» փոխանցել նոր սերունդներուն, որոնց մաս կը կազմեն նաեւ Հայաստանէն գաղթած մեր հայրենակիցները։
Պ.Տ.-Ք. – Հոս նշեմ, թէ անցեալ տարի մեր գրասենեակին ներկայացուցիչները հանդիպում մը ունեցան Եւրոպական Միութեան յանձնաժողովի կրթութեան, մշակոյթի, բազմալեզւութեան եւ երիտասարդական հարցերու պատասխանատուին հետ, որու ընթացքին մենք ներկայացուցինք յատկապէս արեւմտահայերէնի վտանգուած ըլլալու փաստը, որպէսզի այդ հարցը դրուի Եւրոպական Միութեան վտանգուած լեզուներու հարթակին վրայ։ Անշուշտ այս աշխատանքը դիւրին լուծուող հարց մը չէ եւ ժամանակ կը պահանջէ։
Սակայն մեր էական հարցը հետեւեալն է.- Ամբողջ Եւրոպայի տարածքին միայն մէ՛կ երկրորդական վարժարան կը գործէ, այն ալ Մարսիլիոյ Համազգայինի կրթարանն է, որ Հայութեան թիւին բաղդատմամբ մտահոգիչ երեւոյթ մըն է։ Անշուշտ չենք անտեսեր կրկին Ֆրանսայի մէջ գործող «Դպրոցասէր» վարժարանը եւ տակաւին նոր կառուցուող Ալֆորվիլի դպրոցը, որոնք դարձեալ շատ հեռու են բաւարար ըլլալէ։ Հոս կ՚ուզեմ բերել այլ օրինակ մը.- Հոլանտայի Հայ Դատի Յանձնախումբի ու կոմիտէութեան նախաձեռնութեամբ եւ համայնքի մասնակցութեամբ սկսած է աշխատանք մը, որպէսզի հայաշատ Ալմելօ քաղաքին մէջ ամէնօրեայ նախակրթարան մը հիմնուի՝ պետութեան ուղղակի օժանդակութեամբ։ Բնականաբար քաջալերելի երեւոյթ մըն է, սակայն դարձեալ ժամանակի կը կարօտի։
Միւս կողմէ Սուրիան եւ Լիբանանը, ուր տասնեակ տարիներ շարունակ հայերէն լեզուի ուսուցիչներ, խմբագիրներ եւ մշակոյթի գործիչներ կը պատրաստուէին, այսօր պատերազմական կամ քաղաքական աննպաստ պայմաններու բերումով վտանգի տակ են։ Իսկ Հայաստանէն գաղթած Հայերու թիւին եւ հայերէնի լեզուական իմացութեան առումով այսօր Եւրոպայի մէջ արեւելահայերէնը հետզհետէ կը դառնայ գերիշխող լեզու եւ շատ տեղեր նոյնիսկ Արեւմտահայերը միօրեայ դպրոցներու մէջ արեւելահայերէն կը սորվին։ Այլ խօսքով արեւմտահայերէնը սկսած է զիջիլ արեւելահայերէնին։ Բնականաբար այս հարցը մեր գրասենեակի ծրագիրներուն անբաժան մէկ մասն է։ Մեր յաւելեալ դժուարութիւններէն մէկն ալ այն է, որ Եւրոպայի 1,5 կամ 2 միլիոն Հայերը համախմբուած չեն եւ տարածուած են տարբեր երկիրներու մէջ։ Անշուշտ այս բոլորի լուծումը կը կարօտի նաեւ նիւթական մեծ օժանդակութեան։ Պէտք է խոստովանիլ որ Սփիւռքի նախարարութիւնը որոշ չափով օգնութիւն կը ցուցաբերէ, սակայն բաւարար չէ։
«ՆՅ» – Այսօր ինչպէ՞ս կ՚ընկալուի Հայ Դատ հասկացողութիւնը։
Պ.Տ.-Ք. – Եւրոպայի մէջ Հայ Դատ հասկացողութիւնը կ՚ընդգրկէ՝ Հայաստանի պետականութեան հզօրացումը, Արցախի Հանրապետութեան միջազգային ճանաչում ապահովելը, Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչում-հատուցում պահանջելը, Սփիւռքի մէջ Հայութեան ձայնը լսելի դարձնելը, Վրաստանի եւ Թուրքիոյ հայ փոքրամասնութեանց իրաւունքներու պաշտպանութիւնը։ Եւ հակառակ մեր նիւթական եւ մարդուժի սահմանափակ միջոցներուն պիտի շարունակենք վերոնշեալ հարցերու լուծման գծով մեր կամաւոր աշխատանքները։ Մենք կը հաւատանք մեր գործին։
«ՆՅ»