(ԱԶԴԱԿ ՕՐԱԹԵՐԹ, 2 յունիս) Միջին Արեւելքի Հայ դատի գրասենեակին եւ Լիբանանի Հայ դատի մարմինին նախաձեռնութեամբ եւ կազմակերպութեամբ, երէկ` չորեքշաբթի, 1 յունիսի երեկոյեան ժամը 8:00-ին «Սիթի Մոլի»-ի շարժապատկերի սրահներէն մէկուն մէջ ցուցադրուեցաւ «Ո՞վ սպաննեց հայերը» վաւերագրական ժապաւէնը` հեղինակութեամբ եւ բեմադրութեամբ Մարիամ Զաքիի եւ Մոհամետ Հանաֆիի:
Լիբանանի խորհրդարանի անդամներ, քաղաքական-ակադեմական գործիչներ, լրագրողներ, լիբանանահայ պատկան մարմիններու ներկայացուցիչներ եւ հիւրեր դիտեցին Եգիպտոսի ազգային իշխանութեան նիւթական ներդրումով, Եգիպտոսի Հայ դատի յանձնախումբին, Ցեղասպանութեան 100-ամեակի յանձնախումբին եւ Եգիպտոսի մէջ Հայաստանի դեսպանատան հետ գործակցութեամբ ու օժանդակութեամբ իրականութիւն դարձած ժապաւէնը, որ կը յատկանշուէր Հայոց ցեղասպանութեան մասին ամբողջական տուեալներու, փաստերու եւ վկայութիւններու յագեցուածութեամբ եւ գեղարուեստական տպաւորիչ ոճով այդ բոլորը ակնդիրին ներկայացնելու հմտութեամբ:
Ժապաւէնի ցուցադրութենէն առաջ խօսք առաւ Ցոլեր Թալաթինեան, որ դիտել տուաւ, թէ արխիւային տուեալներով եւ վկայութիւններով հարուստ ժապաւէնը նկարահանուած է Լիբանանի, Հայաստանի եւ Եգիպտոսի մէջ, արժանացած է Հայաստանի նախագահի մետալին, Նիւ Եորքի մէջ մասնակցած է փառատօնի` հանդիսանալով ամերիկեան նման փառատօնի ընթացքին արաբերէնով ներկայացուած անդրանիկ ժապաւէնը եւ հոն եւս խլելով մրցանակներ:
Այս առիթով ան յատուկ շնորհակալութիւն յայտնեց Մարիամ Զաքիի եւ Մոհամետ Հանաֆիի, որոնք ո՛չ միայն հայ ժողովուրդին անկեղծ բարեկամներն են, այլ նաեւ բուռն հաւատացողները Հայ դատին, որոնք, հակառակ Եգիպտոսի եւ Միջին Արեւելքի մէջ տիրող դժուար վիճակին, յանդգնեցան այս ժապաւէնով ըսելու այն իրականութիւնը, որմէ կը վախնան շատեր, անվարան մատնացոյց ըրին ոճրագործը: Ցոլեր Թալաթինեան դիտել տուաւ, որ հայերէն բացի նաեւ արաբներու սպանդին եւ սովին պատճառ դարձած թուրքերը այսօր եւս շրջանին մէջ նեցուկ կը կանգնին ահաբեկչութեան, կը փորձեն քայքայել արաբական ինքնութիւնը եւ հրահրել համայնքային խտրականութիւնն ու անհամաձայնութիւնը:
«Ո՞վ սպաննեց հայերը» ժապաւէնը կը սկսի համահեղինակներուն կողմէ հայութեան մասին վկայութեամբ, որուն մէջ շեշտը կը դրուի վերապրողներուն եւ անոնց յաջորդող սերունդներու էութեան մէջ բոյն դրած նահատակներուն կտակին, անոնց կառուցելու ու շէնցներու նկարագրային գիծին վրայ` «մէկ ձեռքով նահատակներուն աճիւնները կը փնտռեն, իսկ միւսով ծաղիկ կը ցանեն»: Տպաւորիչ նախաբանին մէջ ժապաւէնը պատրաստողները կը շեշտեն, որ մարդկային արժէքներու եւ վերապրումի նմուշներ են Ցեղասպանութիւնը ձախողութեան մատնած հայերը, որոնք տէրն են իրենց դատին, սակայն գիտեն նաեւ շարունակել այն կեանքը, զոր օսմանցիները փորձեցին ընդհատել:
Ժապաւէնին մէջ ներկայացուած են արխիւային տուեալներ, հրամանագիրներ, վկայութիւններ հայ, արաբ եւ թուրք անձնաւորութիւններու ու ակադեմականներու` Արամ Ա. եւ Գարեգին Բ. կաթողիկոսներ, Միջին Արեւելքի Հայ դատի գրասենեակի պատասխանատու Վերա Եագուպեան, Լիբանանի խորհրդարանի անդամ Ղասսան Մուխայպեր, եգիպտացի պատմաբան, դասախօս Մոհամետ Ռիֆաթ Իմամ, սփիւռքի նախարար Հրանուշ Յակոբեան, Հայոց ցեղասպանութեան թանգարան-հիմնարկի տնօրէն Հայկ Դեմոյեան, թուրք ակադեմական Թաներ Աքչամ, պատմաբան Աշոտ Մելքոնեան եւ ուրիշներ: Ժապաւէնը ակնդիրին կը փոխանցէ փաստացի տուեալներ, ամբողջական ու խօսուն պատկերներ, թիւեր ու ապացոյցներ, որոնք իրար կը յաջորդեն ժամանակագրական ճշգրիտ ձեւով` տպաւորելով եւ նոյն ատեն դրոշմուելով դիտողին ուղեղին, սրտին ու էութեան մէջ, զայն կը մղեն զայրանալու մարդկութեան դէմ, փնտռելու մարդկային ննջող խիղճը, արդարութիւն պահանջելու: Անդրադարձ կը կատարուի նաեւ Եգիպտոսի մէջ թուրքերուն ունեցած սեւ պատմութեան, գործած ոճիրներուն:
Ժապաւէնը կ՛աւարտի հարցումով` նոյնիսկ եթէ մարդիկ, վերապրողներ, նահատակներ ներեն Հայոց ահաւոր ցեղասպանութիւնը գործած թուրքին, արդեօք Աստուած պիտի ներէ՞….
Ժապաւէնի ցուցադրութենէն ետք Լիբանանի հայոց թեմի առաջնորդ Շահէ եպս. Փանոսեան Մարիամ Զաքիի եւ Մոհամէտ Հանաֆիի յանձնեց երախտագիտութեան յուշանուէր մը:
Մոհամետ Հանաֆի այս առիթով արտասանած իր խօսքին մէջ շատ մեծ պատասխանատուութիւն նկատեց այն, որ ժապաւէնը առաջին անգամ ցուցադրուեցաւ Լիբանանի մէջ, ուր մշակոյթի ու արուեստի նկատմամբ բարձր ճաշակ գոյութիւն ունի, ինչպէս նաեւ անիկա կը ներկայացուի Ցեղասպանութենէն վերապրողներուն յաջորդող սերունդներուն: Այս առիթով ան շնորհակալութիւն յայտնեց ժապաւէնի ցուցադրութեան օժանդակած բոլոր անձերուն եւ կազմակերպութիւններուն, յատկապէս տոքթ. Արմէն Մազլումեանին, Վերա Եագուպեանին, եգիպտահայ գաղութին, որ մղիչ ուժ հանդիսացաւ իրենց: Հանաֆի շեշտեց, որ այս ժապաւէնը քաղաքական չէ, այլ պատմութիւնը կը ներկայացնէ, մանաւանդ որ այս դատը միայն հայութեան չի պատկանիր, այլ լուսարձակի տակ կ՛առնէ իրականութիւն մը, որուն կրկնութեան ականատես կ՛ըլլանք այսօր Միջին Արեւելքի մէջ: Ան հաստատեց, որ Թուրքիա Եգիպտոսի մէջ եւս փորձեց ժխտական դերակատարութիւն ունենալ, սակայն եգիպտացիներուն գիտակցութեան շնորհիւ ան չյաջողեցաւ, ուստի կարեւոր նկատեց, որ Հայոց ցեղասպանութեան եւ թուրքերուն ոճիրներուն մասին տեղեակ ըլլայ իւրաքանչիւր արաբ, որպէսզի գիտնայ թուրքին իսկական պատկերն ու ինքնութիւնը:
Իր խօսքը աւարտելով Մոհամետ Հանաֆի հաստատեց, որ թէեւ ժապաւէնին խորագիրին մէջ հարց կը տրուի, թէ ո՞վ սպաննեց հայերը, սակայն խորքին մէջ անկարելի է հայութիւնը սպաննել, որովհետեւ իւրաքանչիւր հայ ինքնին պետութիւն է, վերապրում է` ուրախութիւն յայտնելով եգիպտահայութեան հետ ունեցած իր սերտ յարաբերութեան եւ կապին համար, որ վերածուեցաւ իր կեանքի հիմնական ու առանցքային բաժինին: Եզրափակելով` ան ըսաւ, թէ կը խոնարհի մէկուկէս միլիոն նահատակներուն յիշատակին դիմաց եւ կ՛ողջունէ համայն հայութիւնը:
Լուսանկար՝ Լիբանանի հայոց թեմի առաջնորդ Շահէ եպս. Փանոսեան Մարիամ Զաքիի եւ Մոհամէտ Հանաֆիի կը յանձնէ երախտագիտութեան յուշանուէր
عرض أول لفيلم (مَن قتل الأرمن؟) للإعلاميين المصريين مريم زكي ومحمد حنفي في بيروت
ذكرت الوطنية للاعلام أنه قدم مساء أمس العرض الاول لفيلم “من قتل الأرمن” للإعلاميين المصريين مريم زكي ومحمد حنفي، في سينما سيتي- الدورة، بدعوة من الهيئة الوطنية الارمنية في الشرق الاوسط ولجنة الدفاع عن القضية الارمنية وحزب الطاشناق، وفي حضور الامين العام لحزب الطاشناق النائب هاغوب بقرادونيان، النواب: غسان مخيبر، نعمة الله ابي نصر، عباس هاشم ونبيل نقولا، ممثل رئيس حزب الكتائب النائب سامي الجميل بيار الجلخ، ممثل رئيس حزب القوات اللبنانية انطوان حبشي، الوزير السابق بانوس مانجيان، مطران الارمن الارثوذكس شاهيه بانوسيان، رئيس الرابطة السريانية حبيب افرام، رئيسي بلديتي الجديدة – البوشرية – السد وضبية انطوان جبارة وقبلان الاشقر وحشد من الاعلاميين.
قدمت للفيلم تسولير تالاتينيان فأشارت الى انه “فيلم وثائقي يعرض بالصور والمواد الارشيفية عمليات الابادة الجماعية التي تعرض لها الارمن على ايدي العثمانيين الاتراك عام 1915. ويظهر الفيلم العملية الممنهجة لإبادة الشعب الارمني من خلال العديد من الشهادات لأحفاد الناجين من الابادة، كما يعرض لشهادات متخصصين وباحثين وسياسيين في هذا الاطار”.
وقالت: “تم تصوير الفيلم بين لبنان ومصر وأرمينيا. حصد جوائز عديدة أهمها مؤخرا وسام رئاسة الجمهورية الارمنية في الفنون، وهو أرفع وسام رئاسي يمنح لأول مرة لمبدعين مصريين. وشارك الفيلم في مهرجان Socially relevant film في نيويورك، واعتبر أول فيلم ناطق بالعربية يشارك في مهرجان أميركي، وحصل على جائزة الجمهور والنقاد كأحسن فيلم من بين 32 دولة مشاركة وسط منافسة قوية”.
وإذ شكرت تالاتينيان “الاعلامية المصرية الجميلة مريم زكي والمخرج والاعلامي محمد حنفي، الصديقان الوفيان للشعب الارمني، والمؤمنان بقضيته العادلة”، قالت: “شكرا لكما لأنكما تجرأتما في ظل الظروف الصعبة التي تعيشها مصر ومنطقتنا العربية على قول الحقيقة التي خاف منها الكثيرون… شكرا لأنكما أشرتما بالاصبع دون تردد الى المجرم الذي لم يعد خافيا على أحد”.
وختمت: “هذا الفيلم هو مرآة صادقة لما كان يجري في الاناضول التركي بحق الاقليات الدينية والعرقية المسيحية وغيرها وعلى رأسهم الارمن”.
وبعد عرض الفيلم، قدم المطران بانوسيان درعا تقديرية لمريم زكي ومحمد حنفي تكريما لهما.
ثم كانت كلمة شكر لحنفي الذي اعرب عن سروره “لإطلاق هذا الفيلم من بيروت مع شعب يتذوق الفن ويعي مسؤولية العمل الفني”، مشيرا الى “ان هذا الفيلم يقدم لأحفاد الذين تحدثنا عنهم وشاهدنا تاريخهم ومأساتهم والجريمة الكبرى التي ارتكبت بحقهم”.
وشكر حنفي “كل من ساهم في انجاز هذا العمل خصوصا الهيئة الوطنية الارمنية في الشرق الاوسط التي قدمت وثائق وصورا لم تعط لأي احد من قبل والجالية المصرية الارمنية التي كانت الدافع الحقيقي للقيام بهذا الفيلم”.
واعتبر حنفي ان “السكوت عن هذه الجريمة اساءة للادب وللتاريخ وللبشرية كلها”، مشددا على “ان القضية ليست قضية ارض بل قضية تاريخ ومنطقة تتشكل بالوعي السفاحي نفسه الذي شكلت به مع بداية القرن العشرين”.
وقال: “عندما روج منذ سنتين ونصف في مصر للخليفة العثماني ليحكم العالم الاسلامي كان ذلك بالنسبة إلينا كابوسا لأننا بحثنا في التاريخ الاسود للحكم العثماني ورأينا ان طريقة حكمه دائما هي سفك الدماء والذبح والقتل واسترخاص الارواح مقابل الاستيلاء على القوى والسيطرة وكانت المحاولة لاعادة هذا المشهد عام 2013 ولكنه فشل لأن الوعي العربي والمصري استطاع ان يقول لا حين رأى ان السيناريو واحد والجريمة واحدة والمجرم واحد ولكن بزي جديد لذلك كان مهما ان يعرف كل مصري وكل عربي هذا التاريخ الاسود الذي حاول ان يبيد شعبا ولكنه نسي ان هذا الشعب لا يقتل”.