ՀՈՒՍԿ-ի նախաձեռնութեամբ Հայոց Մեծ Եղեռնի 99-րդ տարելիցի նւիրւած կենտրոնական միջոցառում՝ «Արարատ» մարզաւանում
«ԱԼԻՔ» – Ապրիլի 24-ի երեկոյեան ժամը 7:30-ին հազարաւոր հայորդիներ, օրւայ խորհուրդով տոգորւած ի մի էին եկել «Արարատ» մարզաւանի «Սասունցի Դաւիթ» սրահում հաղորդակից լինելու Հայոց Ցեղասպանութեան 99-ամեակին նւիրւած կենտրոնական ձեռնարկին:
Միջոցառում, որի իրականացումը տարիներ է, ինչ վստահւած է Հայկական հարցերի ուսումնասիրութեան կենտրոն՝ «ՀՈՒՍԿ» հաստատութեանը: Երեկոն յագեցած էր բանախօսութեամբ, արտայայտութիւններով եւ գեղարւեստական կատարումներով:
Երկժամեայ միջոցառումը այնպիսի ոգեւորութիւն առաջացրեց հանդիսատեսի մօտ, որ վերջում հոծ բազմութիւնը յոտնկայս սկսեց ծափողջոյններով իր գնահատանքը յայտնել բարձրորակ երեկոյի կազմակերպման համար:
Պաշտօնական ծրագրի բացումից առաջ՝ սրահում տեղադրւած հսկայ էկրանների վրայ պատկերասփռւեց ոյն օրը առաւօտեան թեհրանահայութեան բողոքի քայլարշաւը, նաեւ պատկերասփռւեց ապրիլի 23-ի առաւօտեան Իսլ. խորհրդարանում Սպահանի եւ հարաւային իրանահայութեան պատգամաւոր Ռոբերտ Բեգլարեանի ելոյթը:
Լեփլեցուն դահլիճում կենտրոնական ծրագրի բացումը կատարւեց Տէրունական աղօթքով:
Անահիտ Մանուկեանի միջոցով ընթերցւած բացման խօսքի մէջ այսպէս էր ասւած. «Եւ սկզբում կեանքն էր: Այդ կեանքն արարում ու ապրում էր, ու չգիտէր, որ յիշողութիւն է դառնալու: Ու կեանքը դարձաւ յիշողութիւն ու յիշողութիւնը՝ կեանք կիսեց պատմութիւնը, բեկեց ճակատագիրն ու վճռեց, որ այսուհետեւ այդ յիշողութեամբ է արարելու ու ապրելու: Յիշողութիւն դարձան ծուխնուերդիկը, գերանդին ու գութանը, դաշտն ու արօտը: Յիշողութիւն դարձան տաղն ու տառը, մատեանն ու մագաղաթը, դպրանոցն ու դպրեվանքը: Յիշողութիւն դարձան ճիչն ու յոգոցը, ծիծաղն ու ողբը, կարկաչն ու լացը: Ու այդ յիշողութիւնը չէր կարող կորչել, այն դատապարտւած էր ապրելու, կոչւած էր պատմելու եւ նոր պատմութեան սկիզբ դնելու»: Խօսքի վերջում այսպէս էր ասւած. «Այսօրւանից սկսւում է իւրաքանչիւրիս ցեղասպանութեան 100-ամեակը: Յառաջ դէպի ազգային ուժերի գերլարում: Յառաջ դէպի յիշողութեան ամբողջական վերականգնում: Յառաջ դէպի 100-ամեայ պահանջատիրութեան անխոնջ պայքար»:
Խօսքին յաջորդեց տեսահոլովակի ներկայացում՝ Հայաստանում ապրիլի 23-ի երեկոյեան իրականացած ջահերով երթը դէպի Ծիծեռնակաբերդ: Տեսահոլովակից յետոյ հաղորդավարը բեմ հրաւիրեց օրւայ բանախօս Իսլ. խորհրդարանում Թեհրանի եւ հիւսիսային իրանահայութեան պատգամաւոր դոկտ. Կարէն Խանլարեանին: Նա իր համապարփակ ելոյթը սկսեց հետեւեալ տողերով. «Այսօր ոչ միայն Հայոց Ցեղասանութեան մեր Բիւրաւոր Նահատակների ոգեկոչման օրն է, այլ նաեւ Հայ Դատի, մեր ազգային պահանջատիրութեան խորհրդանշական օրն է»:
Օրւայ բանախօսը իր ելոյթը բաժանել էր մի քանի գլուխների, նախ ներկայացրեց պատմական մանրամասնութիւններ եւ նշեց, որ Օսմանեան կայսրութիւնը Հայոց Ցեղասպանութիւնը իրագործելով՝ նպատակ էր հետապնդում նւաճել Հայաստանը, տիրապետութիւն հաստատել Հայաստանի վրայ: Նա ապա անդրադարձաւ Ցեղասպանութիւնից յետոյ հայ ժողովրդի դահիճների դէմ իրականացած ակտերին, որոնք «Նեմեսիս» գործողութեան շրջագծում էին իրականանում: Բանախօսը խօսեց Սեւրի դաշնագրի, նաեւ 1920 թ. նոյ. 22-ին ԱՄՆ-ի նախագահ Վուդրօ Վիլսոնի Իրաւարար վճռի մասին, որով ճշտւեց հայ-թուրքական սահմանը: Նա նշեց, որ 1945 թւականին Սիմոն Վրացեանի գլխաւորութեամբ մի պատւիրակութիւն ՄԱԿ-ին է յանձնել Վիլսոնեան Հայաստանի սահմանի իրագործման փաթեթը: Բանախօսը անդրադարձաւ ՄԱԿ-ի կողմից 1948 թւականին Ցեղասպանութեան կոնւենցիայի հաստատմանը, ապա ցայսօր տարբեր պետութիւնների կողմից Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման ու դատապարտման հանգամանքին:
Նաեւ կարեւորութեամբ անդրադարձաւ այն հանգամանքին որ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումը եւ հողային պահանջատիրութիւնը կատարելապէս միմեանցից անջատ են: Դոկտ. Խանլարեանն ասաց՝ պէտք է մշակենք ռազմավարական ուղղութիւններ եւ միջազգային իրաւունքի եւ պատմական իրաւունքի հիմքի վրայ ներկայացնել Թուրքիայի Հանրապետութեանը մեր հողային պահանջատիրութիւնը»: Նա վերջում յոյս յայտնեց, որ Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակին հայ ժողովուրդը իր բոլոր մասնիկներով մեր տարածքային պահանջատիրութեան եւ հողային ամբողջականութեան գաղափարի շուրջ համախմբւելով՝ կը դնի մէկ յստակ պահանջատիրութիւն՝ Հայոց Ցեղասպանութեան եւ Հայ Դատի լուծման կապակցութեամբ:
Բանախօսի շահեկան ելոյթից յետոյ հրաւիրւեց արտայայտւելու Իրանում ՀՀ արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Գրիգոր Առաքելեանը: Դեսպանը իր ելոյթը սկսեց հետեւեալ տողերով. «Մեզ միաւորող վիշտն այնքան մեծ է ու այնքան ահռելի, որ նոյնիսկ մեր վիշտը մեզ հետ կիսող աշխարհի աւելի քան քսան երկրների տասնեակ միլիոնաւոր քաղաքակիրթ մարդիկ, ճանաչելով անգամ Թուրքիայի կողմից կատարւած ցեղասպանութեան փաստը, ի զօրու չեն թեթեւացնելու մեր կրած ահռելի ողբերգութեան բեռը»:
Նա իր ելոյթի ընթացքում անդրադառնալով Թուրքիայի վարչապետի նախորդ օրը կատարած արտայայտութիւններին՝ ասաց. «Երէկ զանգւածային լրատւամիջոցները հրապարակեցին մի լուր, որն անմիջապէս ունեցաւ իր արձագանգը: Խօսքը Էրդողանի այսպէս կոչւած՝ ցաւակցականի մասին է, որտեղ հնարաւոր չէր սահմանազատում մտցնել զոհի ու դահիճի միջեւ»: Դեսպանը անդրադարձաւ Էրդողանին ուղղւած պատասխան արտայայտութիւններին՝ թէ՛ Մեծի Տանն Կիլիկիոյ կաթողիկոսի, թէ՛ ՀՀ նախագահի եւ պետական պատասխանատուների, եւ թէ՛ Թ. Հ. թեմի առաջնորդի արտայայտութիւններին: Դեսպան Գրիգոր Առաքելեանը իր արտայայտութիւնները այսպէս եզրափակեց. «Այո, սիրելի հայրենակիցներ, շատ շուտով՝ տասներկու ամիս անց մենք 100-ամեակ ենք ոգեկոչելու եւ առաւել վճռակամութեամբ ու նպատակամղւած ընդառաջ ենք գնալու մէկ դար առաջ տեղի ունեցած ոճրագործութիւնը մէկընդմիշտ ու բոլոր ատեաններում դատապարտելու պահանջատիրութեանը:
Մօտալուտ 100-ամեակը հոգեվարքի մէջ է գցել պատմութեան ընթացքը փոխել ցանկացողներին, ովքեր ամէն օր հարստացնում են փաստերի խեղաթիւրման համար օրօրի արժեզրկւող զինանոցը, որի դրսեւորումներից էր նաեւ վերջին յայտարարութիւնը… Բազմիցս ասել ենք եւ չենք զլանայ կրկնելու, որ մեր ժողովրդի պահանջը յստակ է. Հայոց Ցեղասպանութիւնը պէտք է ստանայ իրաւական, քաղաքական ու բարոյական համապատասխան գնահատական: Ոգեկոչելով Մեծ Եղեռնի անմեղ նահատակների յիշատակը՝ միեւնոյն ժամանակ մեր հայեացքն ուղղում ենք ապագային՝ յանուն մեր պետականութեան ու հայ ժողովրդի վաղւայ օրւայ»:
Որպէս եզրափակիչ խօսք՝ հրաւիրւեց արտայայտւելու Թ. Հ. թեմի առաջնորդ Տ. Սեպուհ արք. Սարգսեանը: Թեմակալ առաջնորդը իր ելոյթի ընթացքում գնահատեց ժողովրդի գիտակից եւ խուռներամ մասնակցութիւնը օրւայ միջոցառումներին եւ աւելացրեց. «Ազգերը գոյատեւում են այնքան ժամանակ, որքան որ իրենք գիտակից են իրենց պատմութեան եւ այդ գիտակցութեամբ գործում, աշխատում ու ապրում են: Մեր ժողովուրդը իր հազարամեակների կեանքի ընթացքում այս գիտակցութեամբ դիմագրաւեց իր դիմաց պատնէշւած ամէն կարգի դժւարութիւն եւ խոչընդոտ»:
Թեմակալ առաջնորդը նշեց. «Ցեղասպանութիւնն իրագործել ու շարունակում են իրագործել: Ցեղասպանութիւնը շարունակւում է այնքան ժամանակ, որ հայ ժողովրդի մէկ կարեւոր մասը իր պատմական հողերից դուրս է ապրում: Ցեղասպանութիւնը շարունակւում է այնքան ժամանակ, երբ մեր հայրենի հողը դուրս կը մնայ իր իրաւական տիրոջից: Հետեւաբար՝ Թուրքիայի վարչապետի լոզունգային արատյայտութիւնները անիմաստ են: Պրն. վարչապետ, դու չես կարող գիտակից ժողովրդին այս լոզունգային արտայայտութիւններով խաբել: Եթէ դու երբեւէ ճշմարտութեան հաւատացած ես, քաջութիւնը պիտի ունենաս ընդունելու Հայոց Ցեղասպանութիւնը»: Թեմակալ առաջնորդ կոչ ուղղեց զգաստութեան եւ զգօն կեցւածք ընդունելուն:
Թեմակալ առաջնորդի արտայայտութիւնից յետոյ՝ մեկնարկեց օրւայ գեղարւեստական իւրայատուկ միջոցառումը, որի գեղարւեստական ղեկավարն էր երիտասարդ բանաստեղծ Սեդրակ Գոջամանեանը: Դա հիմնաւորւած էր բանաստեղծի հեղինակային գործ՝ «Որ անելիքդ ստանալիք, չէ» գրւածքի վրայ, որը գրել է Հայոց Ցեղասպանութեան 100-ամեակին ընդառաջ եւ առաջին անգամը լինելով՝ հրամցւեց հանդիսատեսին: Հայոց Մեծ Եղեռնի եւ Թուրքիայի պետական այրերի դիրքորոշումը երկխօսութեան, երգի եւ պարի գեղեցիկ համադրութիւններով, արհեստավարժ ձեւով ներկայացւեց հոծ բազմութեանը, որը թէ՛ սրահում, եւ թէ՛ սրահից դուրս ունկնդրում էր աչալրջութեամբ, իսկ աւարտին չէին դադարում ներկաների ծափողջոյնները, որը վկան էր շատ յաջող ներկայացման: Երկխօսութիւնն իրականացրեցին՝ Հայրիկ Աղանեանը, Փրենի Գուլազիզեանը եւ Սեդրակ Գոջամանեանը, երգերը՝ Ռայիսա, Մելանի ու Ստիւ Աւանէսեաները, Արա Կարապետեանը եւ Սեւան Շամիրեանը: Իսկ մերթընդմերթ պարային կատարումները իրականացնում էր Հ. Մ. «Արարատ» կազմակերպութեան «Արարատ» պարախումբը:
Օրւայ միջոցառմանը ներկայ էին նաեւ Հայ Աւետարանական եկեղեցու հոգեւոր հովիւները, հայ կաթողիկէ համայնքի ներկայացուցիչները, ՀՅԴ Բիւրոյի անդամ Վիգէն Բաղումեանը, Թ. Հ. Թ. Պատգամաւորական ժողովի, Թեմական խորհրդի, «Ալիք» հաստատութեան եւ օրաթերթի ազգային մարմինների ու միութիւնների ներկայացուցիչները: