(ԱԶԴԱԿ ՕՐԱԹԵՐԹ) ՀՅԴ Եւրոպայի Հայ դատի յանձնախումբի նախագահ Գասպար Կարապետեան երկուշաբթի, 21 նոյեմբեր 2016-ին այցելեց «Ազդակ», ուր հանդիպում ունեցաւ «Ազդակ»-ի գլխաւոր խմբագիր Շահան Գանտահարեանին հետ: Քննարկուեցան Եւրոպայի մէջ Հայ դատի աշխատանքներուն ու անոնց դիմագրաւած մարտահրաւէրներուն վերաբերող հարցեր: «Ազդակ» այս առիթով հարցազրոյց մը ունեցաւ Գասպար Կարապետեանին հետ: Հարցազրոյցը վարեց «Ազդակ»-ի միջազգային լուրերու խմբագիր Վահրամ Էմմիեան:
Ստորեւ հարցազրոյցը.
«ԱԶԴԱԿ».- Թուրքիա-Եւրոպական միութիւն յարաբերութիւններուն միջեւ ներկայիս ստեղծուած է լարուածութիւն եւ այդ յարաբերութիւնները խանգարուած են. արդեօք այս լարուածութիւնը խորքայի՞ն է, թէ՞ ժամանակաւոր բնոյթ կը կրէ:
ԳԱՍՊԱՐ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ.- Եւրոպական միութիւն-Թուրքիա լարուածութիւնը շատ փուլերէ անցած է: Երբ առաջին անգամ ստորագրուեցաւ համաձայնութիւնը, եւ Թուրքիան դարձաւ թեկնածու երկիր, մեր վերլուծումն այն էր, որ Թուրքիան շատ դժուար Եւրոպական միութեան անդամ կը դառնայ, որովհետեւ թէ՛ այդ կառոյցները չունի եւ թէ՛ այդ կառոյցներուն մօտենալու հաւատքը չունի: Մեզի համար կարեւոր է Թուրքիոյ վերափոխումը. ուզենք կամ չուզենք, մենք Թուրքիոյ դրացի ենք, միասին պիտի ապրինք, եւ եթէ եւրոպական սկզբունքներով Թուրքիա մը գոյութիւն պիտի ունենայ Եւրոպական միութեան անդամ դառնալով` թէ՛ Հայաստանին եւ թէ՛ մեր ժողովուրդին համար ընդհանրապէս նպաստաւոր կ՛ըլլայ, որովհետեւ Թուրքիան Ցեղասպանութեան ոճիրը ընդունած պիտի ըլլայ եւ մտածած հատուցումներու հարցը: Էրտողանի առաջին տարիներուն այդ տպաւորութիւնը կար, որ իսկապէս Թուրքիան դէպի Եւրոպա կ՛ուզէ քալել. որոշ բարեփոխումներ կատարեց Թուրքիոյ մէջ, սակայն աւելի վերջ, եթէ 10 քայլ առաջ գացած էր, սկսաւ շատ արագ կերպով 100 քայլ ետ երթալ:
Այսօր գրեթէ անգոյ են տեսակցութիւնները Թուրքիոյ եւ Եւրոպական միութեան միջեւ, եւ եղած փոխանակումներն ալ իրարու սպառնալիքներու փոխանակումներ են. օրինակ` անցնող օրերուն Եւրոպական Խորհրդարանը որոշում կայացուց, գրեթէ միաձայնութեամբ, սառեցնելու Թուրքիոյ անդամակցութեան շուրջ բանակցութիւնները, պահանջելով յանձնաժողովէն` դիմելու նման քայլի: Արագ վերլուծելով` չենք կրնար ըսել, թէ այդ մէկը մեզի համար լա՞ւ է, թէ՞ ոչ, որովհետեւ Թուրքիան կրնայ այլ ծայրայեղ միջոցերու դիմել եւ իր աշխարհայեացքը փոխել: Ինչ որ կ՛ընէր Խորհրդային Միութեան տարիներուն, հիմա ալ կ՛ընէ. «Ռուսիոյ գիրկը կ՛իյնամ, եթէ ուզածներս չտաք» նշանաբանով: Այն տարիներուն Թուրքիոյ այս խաղը ի զօրու կը դառնար, սակայն այսօր հարցականի տակ են իր խաղերը, որովհետեւ տարածքին իրականութիւնը տարբեր է, եւ Փութինը Արեւմուտքին հետ լեզու գտնելու հարց ունի: Թրամբի ընտրութենէն ետք Փութինը պէտք է արագ լեզու գտնէ, որովհետեւ Ռուսիոյ հիմնական շահերը կրնան վտանգուիլ նախագահէ մը, որ անկանխատեսելի է:
Թուրքիոյ եւ Եւրոպական միութեան տարբերութիւնները խորքային են, որովհետեւ ամբողջ Թուրքիոյ համակարգը բոլորովին հակառակ ուղղութեամբ կ՛ընթանայ Եւրոպական միութեան ըմբռնումներէն եւ հաւատացածներէն: 36 գլուխ կայ, որ Թուրքիան եւ Եւրոպական միութիւնը պէտք է բանան, խօսին, համաձայնին, փակեն, որմէ ետք 28 երկիրներու, եթէ Անգլիան ալ հանենք, 27 երկիրներու խորհրդարանները պէտք է վաւերացնեն Թուրքիոյ մուտքը Եւրոպական միութիւն: Մինչեւ հիմա ձեռքի վրայ համրուող գլուխներ բացուած են, 2-3 հատը փակուած է միայն, իսկ 16 գլուխի համար վեթօ կայ եւ մէկը չ՛երեւակայեր, որ միայն Յունաստանէն է վեթոն, Ֆրանսան ալ վեթօ ունի կարգ մը գլուխներու համար եւ յայտնի է, որ այն երկիրները, որոնք թէեւ վեթօ չեն դրած, շատ մտահոգ են Եւրոպական միութեան մէջ Թուրքիա մը ունենալու հեռանկարէն: Ինծի համար Թուրքիոյ մուտքը Եւրոպական միութիւն տեսանելի չէ: Հոս այլեւս հարց է, թէ Եւրոպական միութիւնը ի՛նչ ձեւով կը մօտենայ Թուրքիոյ, ի՞նչ գործընթացներ կը կիրարկէ, որպէսզի սանձէ Էրտողանին եւ միաժամանակ խաղը ձեռքէն չփախցնէ: Իմ տպաւորութիւնս է, որ Եւրոպական միութիւնը տակաւին չէ կրցած յանգիլ ընդհանրական կեցուածքի մը Թուրքիոյ հանդէպ, որովհետեւ շատ անգամ յայտարարութիւնները հակասական են: Գիտեմ, որ այս պահուս մշակումի տակ է եւրոպական ընդհանրական մէկ կեցուածք Թուրքիոյ հանդէպ, բայց տակաւին այդ մէկը չենք տեսած: Ահա ասոնք են Թուրքիոյ եւ Եւրոպական միութեան յարաբերութիւնները, այլեւս ընթացքը ցոյց պիտի տայ, թէ դէպի ու՛ր պիտի երթանք, եւ էրտողանը որքանո՞վ բոլորովին իսլամական ծայրայեղ հանրապետութիւն կամ միապետութիւն պիտի դարձնէ Թուրքիան:
Թուրքիոյ ներքին կացութիւնը այս վայրկեանին շատ լարուած է: Միջազգային մամուլը շատ չ՛անդրադառնար այդ մասին, բայց այսօր Թուրքիոյ մէջ կայ կրակ, որ հիմնականօրէն քրտական հարցն է, որ Թուրքիոյ ոտքերը հիմա պիտի դնէ այրող ածուխի վրայ, եւ թէ ասիկա ի՛նչ հետեւանքներ կրնայ ունենալ այսօրուան Թուրքիոյ համար անկանխատեսելի է: Եթէ մէկը մակերեսային ձեւով ուզէ մօտենալ, պիտի ըսէ, որ Թուրքիան թող քանդուի, Թուրքիան թող տարանջատուի, բայց այդպէս չէ: Դժբախտաբար Թուրքիոյ տարանջատուիլը ի՞նչ ձեւով տեղի կ՛ունենայ, ի՞նչ բաղկացուցիչ տարրերով կը կատարուի, տարածաշրջանին մէջ ի՞նչ նոր կացութիւններ կը ստեղծուին, որքանո՞վ մեծ եւ ուրիշ պետութիւններ կը խառնուին կամ ոչ, այս բոլորը հարցեր են, որոնց պէտք է զգուշութեամբ հետեւիլ եւ վերլուծել:
Այս բոլորին ամէնէն շատ պէտք է հետեւի հայրենքի արտաքին գործոց նախարարութիւնը: Ես անձնապէս մտահոգ եմ մեր արտաքին գործոց նախարարութեան ճիշդ վերլուծումներ կատարելու կարողութեան, որովհետեւ չեմ ալ գիտեր, թէ ունի՞ն իրենք վերլուծաբաններ, որպէսզի ճիշդ հասկնան, թէ ինչ կը կատարուի: Կացութիւնը շատ բարդ է եւ լուրջ` Միջին Արեւելքէն սկսած մինչեւ մեր հիւսիսը, մենք պէտք ունինք արտաքին գործոց նախարարութեան մը, որ ամէն րոպէ հասկնայ` ի՛նչ կ՛անցնի ու կը դառնայ իր տարածաշրջանին մէջ, հասկնայ եւ կարենայ դիրքորոշուիլ իր ունեցած կէտերուն վրայ եւ ոչ` այն բաներուն, որ հաւանաբար իրենց կը տրուին, եւ որոնց հիման վրայ շատ անգամ որոշում կու տան մեր պատասխանատուները` առանց նկատի ունենալու, թէ որքանով այդ մէկը ուրիշներուն գործին կու գայ եւ մեր գործին չի գար:
«Ա.».- Այդ լարուածութիւնները ոչ միայն Թուրքիա-Եւրոպական միութիւն մակարդակի վրայ են, այլ նաեւ` Գերմանիոյ, Աւստրիոյ եւ Յունաստանի հետ անջատաբար:
Գ. Կ.- Իւրաքանչիւրին հետ հարցերը ճիշդ նոյնը չեն. օրինակ, Յունաստանի հետ կապուած, վերջերս Էրտողանը յայտարարեց, որ իրենց համար Լոզանի դաշնագիրը ընդունելի չէ, որ կը նշանակէ` հողային հարց բարձրացնել Յունաստանի հետ: Բաւական երկար ժամանակէ ի վեր Յունաստանի արտաքին գործոց նախարարութիւնը կամ յոյն վարչապետները, որոնք ընդհանրապէս առանց ողնայարի քաղաքականութիւն կը վարէին Թուրքիոյ հանդէպ եւ կ՛ընդունէին Թուրքիոյ կատարած բոլոր սադրանքները, առաջին անգամ ըլլալով կարծր կերպով պատասխանեցին թէ՛ վարչապետի եւ թէ՛ արտաքին գործոց նախարարութեան մակարդակով, որովհետեւ Էրտողան ուղղակիօրէն Յունաստանի ամբողջականութեան մասին խօսք ըրաւ: Սպասելի էր, որ պիտի ընէր, որովհետեւ վերջին տարիներուն տարբեր-տարբեր միջոցներով սպառնալիքը երեւցած էր: Ինչ կը վերաբերի հիւսիսային Եւրոպայի երկիրներուն, հարցերը ներքին է, որովհետեւ Էրտողանը այդ երկիրներուն մէջ հինգերորդ շարասիւն կը փորձէ ունենալ: Բոլորս ալ գիտենք, երբ անցեալ տարի Էրտողան ուզեց Աւստրիա այցելել. երկրին թէ՛ նախագահը, եւ թէ՛ արտաքին գործոց նախարարը պաշտօնապէս մերժեցին հանդիպիլ անոր հետ:
Գերմանիոյ եւ Աւստրիոյ մէջ Էրտողանը կը փորձէ ունենալ գաղութներ, որոնք այդ երկրի համայնքի անդամ պիտի չըլլան, այլ անոնք պիտի ըլլան Թուրքիոյ կողմէ ցուցմունք ստացող լծակներ, զորս Թուրքիան պիտի օգտագործէ, որպէսզի ճնշում բանեցնէ այդ երկիրներու պետութիւններուն վրայ: Ասկէ զատ, շատ լուրջ հարց է Թուրքիոյ քաղաքականութիւնը գաղթականներուն հարցով: Անշուշտ առաջին հոսքը տեղի ունեցաւ Յունաստան, որ շատ ծանր վիճակի մատնուած է. յստակ էր սկիզբէն, որ Յունաստան պիտի չկարենար բոլոր գաղթականները պահել. որքան ալ ինք ուզէ, այդ մէկը չի կրնար ընել: Բնական է, որ գաղթականները ուրիշ երկիրներ ալ ուղղուէին: Գերմանիան որոշ թիւ մը ընդունեց, բայց պարզ է, որ այդ երկիրներուն մէջ ալ շատ մեծ հակազդեցութիւն կար Թուրքիոյ այս քաղաքականութեան հանդէպ: Եթէ մէկը աչքէ անցընէ քաղաքական գործընթացը այդ երկիրներուն, պիտի հասկանայ, որ այդ ուժերը, որ մէջտեղ կու գան, եթէ այդ երկիրներուն մէջ իշխանութիւն դառնան, շատ հաւանական է, որ վերադառնանք տասնեակ տարիներ առաջ` տարբեր Եւրոպայի մը, տարբեր մտայնութիւններու: Այս մտահոգութիւնը ունին Աւստրիան եւ Գերմանիան, ուր այդ ձեւի շարժումներ սկսած են զօրանալ: Նոյն հարցը ունի նաեւ Ֆրանսան: Այսօր Ֆրանսայի ամէնէն մեծ կուսակցութիւնը ծայրայեղ աջակողմեան կուսակցութիւնն է, ըստ հարցախոյզերու` յառաջընթաց արձանագրող կուսկցութիւնը ծայրայեղ աջակողմեան կուսակցութիւնն է: Ասիկա բոլորին համար կը ստեղծէ լուրջ հարցեր: Մեր մտավախութիւնները Թուրքիոյ նկատմամբ նաեւ այս հարցերէն կը բխին: Պահ մը երեւակայեցէք, որ վիզայի ազատութիւն տրուի թուրքերուն, Եւրոպայի գլխուն ի՞նչ փորձանք պիտի գայ: Այս մտահոգութիւնն ալ այսօր մտած է Եւրոպա: Պուլկարիան այսօր Թուրքիոյ հետ լուրջ հարցեր ունի` կապուած թրքածին համայնքին հետ, որուն որոշ մասը ուղղութիւնները Անգարայէն կը ստանայ:
Ներքին հարցեր ունին Պուլկարիան եւ կեդրոնական Եւրոպան: Եւրոպան պէտք է հասկնայ, որ իսկապէս ընդհանրական քաղաքականութեան մը կարիքը ունի, եւ այս կամ այն երկրին հարցը չէ, պէտք է Եւրոպան կարենայ ասիկա իբրեւ մէկ ամբողջականութիւն դիմագրաւել: Կան փորձեր, քուէարկուած են որոշումներ, սակայն դիւրին չէ: 27-28 երկիրները ունին իրենց ազգային շահերը, որոնք երբեմն չեն համընկնիր ընդհանուր առնուած որոշումներուն: Կացութիւնը իսկապէս շատ բարդ է, եւ Հայաստանի արտաքին գործոց նախարարութիւնը պէտք է չափազանց զգուշ եւ ճիշդ կարենայ վերլուծել ամէն ինչ:
«Ա.».- Այս ամբողջ լարուածութիւնը, ըլլայ այդ Եւրոպական միութիւն-Թուրքիա, թէ անդամ երկիրներ-Թուրքիա մակարդակի վրայ, ինչպիսի՞ ազդեցութիւն կ՛ունենայ հայկական հարցերուն վրայ:
Գ. Կ.- Ուղղակիօրէն չի կրնար ունենալ, որովհետեւ իրենց քննած հարցերուն հետ կապ չունի, ունեցողը տարբեր է, գերակշիռ չէ: Պէտք է հասկնանք եւ չունենաք այն ազգային մեծամտութիւնը, որ աշխարհը մեր շուրջը կը դառնայ: Այսօր Հայկական հարցը խօսակցութիւններու ընթացքին փաստօրէն գոյութիւն չունի: «Թուրքիան պիտի մտնէ կամ ոչ»-ին մէջ գերակշիռ հարց մը պիտի չըլլայ Ցեղասպանութեան ճանաչումը: Անշուշտ վերջին տարիներուն ընթացքին կրկնուող որոշումներով խորհրդարաններու երկիրներու Թուրքիոյ կողմէ Ցեղասպանութեան ճանաչումը տէ ֆաքթօ պիտի ըլլալ վերջաւորութեան, նկատի պիտի առնուի: Բայց գերակշիռ չէ, եւ այդ չէ պատճառը, որ Թուրքիան Եւրոմիութեան անդամ պիտի ըլլայ կամ ոչ, բայց անուղղակիօրէն Թուրքիոյ ներքին զարգացումները կրնան լուրջ ազդեցութիւն ունենալ, որովհետեւ չմոռնանք, որ Պոլսոյ մէջ համայնք մը ունինք 50-70 հազարի միջեւ, եւ որովհետեւ անկանխատեսելի ղեկավար մը կայ Թուրքիոյ, պոլսահայութեան ապագան կրնայ վտանգի տակ դրուիլ:
Հոս փակագիծ մը բանամ. թէեւ կը խուսափիմ գաղութային հարցերու մասին խօսելէն, բայց ստիպուած եմ ըսել, որ Թուրքիոյ մէջ մեր համայնքի մեծամասնութիւնը յառաջադէմ է եւ ազգային ջիղ ունի: Դժբախտաբար որոշ մաս մը եւ անոնք, որոնք այսօր համայնքի ներկայացուցիչներ են, ողնայար չունին:
Ծանօթ ենք նաեւ վերջին նամակին, որ ղրկեց Պոլսոյ պատրիարքը Էրտողանին: Բացատրեմ. մենք ունինք երեք երեսփոխան Թուրքիոյ խորհրդարանէն ներս: Մէկը ազգային հպարտութիւն է` Կարօ Փայլանը, որ հաւանաբար այսօրուան մեր իրականութեան մէջ ամէնէն հերոսական անձն է, որ կը համարձակի Թուրքիոյ մէջ իր կեանքը վտանգելու ամէն վայրկեան: Կարօ Փայլանին լաւ կը ճանչնամ, բաւական գործակցած եմ հետը, յաճախ խնդրած եմ եւ զգուշացուցած` աւելի զուսպ ըլլալ, բայց յստակ է իր որոշումը, որ ուժ եւ կամք կու տայ երիտասարդներուն: Երկրորդը, որ դարձեալ կը ճանչնամ, կուսակցութեան մը մէջ է, որ լուրջ հակասութիւններ ունի իր մէջ: Սելինա Տողանը ունի ազգային ջիղ, որ կը ցուցաբերէ, ուր որ կարելի է: Մենք պէտք է օժանդակենք անոր. իր ներկայութիւնը մեզի համար օգտակար է: Երրորդը` Մարգար Եսայեանը, մեր համայնքի ջոջերուն կողմէ սիրուած եւ ընդունուած երեսփոխան մըն է, որ Էրտողանի կուսակցութեան անդամ է. երբ Ղարաբաղի հարցը դրուեցաւ Սթրազպուրկի մէջ, ան բացէ ի բաց դէմ քուէարկեց հայութեան: Երկու թուրք երեսփոխաններ ներկայ չեղան, չքուէարկեցին, Հանրապետական ժողովուրդի կուսակցութենէն երեսփոխանը ժողովասրահ չմտաւ, իսկ հայը այդքան դիւրազգացութիւն անգամ չունենալով` մտաւ եւ քուէարկեց իր ժողովուրդին դէմ, շրջանի մը դէմ, ուր հայ ժողովուրդը արիւն կը թափէ: Այս անձը Պոլսոյ ջոջերուն սիրած երեսփոխանն է: Երբ հարցը ներքին է Պոլսոյ մէջ, ի՞նչ պիտի ըլլայ մեր համայնքի ապագան, ի՞նչ պիտի ըլլայ ապագան այն յառաջադէմ եւ ազգային ջիղ ունեցող երիտասարդներուն, որոնք պայքարելու պատրաստակամութիւն ունին:
Թուրքիոյ ներքին հարցերէն մէկն ալ կապուած է Արեւմտահայաստանին: Լաւ գիտենք, որ հոն սկսած է ազգային ինքնութեան վերազարթնում մը, կազմուած են զանազան հայրենակցական միութիւններ, կան լուրջ թիւով մարդիկ, որոնք կ՛ուզեն իրենց արմատներուն վերադառնալ: Մենք լաւ գիտենք, որ այդ շրջաններուն մէջ այսօր քիւրտ ժողովուրդը բացարձակ մեծամասնութիւն է, սակայն քիւրտերու բացարձակ մեծամասնութեան մէջ կայ լուրջ թիւ մը, որ կրնայ քանի մը տասնեակ տոկոսներու հասնիլ, որ մասամբ հայկական ծագում ունի: Ահա այս բոլոր երեսները մենք նկատի պէտք է ունենանք, երբ կը խօսինք հայկական ներքին վտանգին մասին: Էրտողանը որքանո՞վ պիտի ուզէ ջնջել կամ սուրէ անցընել այս շրջանները: Ասիկա մեծ անդրադարձ պիտի ունենայ այն հայերուն վրայ, որոնք սկսած են բացայայտել իրենց ինքնութիւնը, իսկ անոնք, որոնք չեն բացայայտած, պիտի չհամարձակին բացայայտել: Մեր վտանգները ասոնք են:
Ինչ կը վերաբերի Հայկական հարցին, Ցեղասպանութեան ճանաչման հարցը մոռնանք. Էրտողանի ներկայ քաղաքականութեամբ այդպէս բան չի կրնար ըլլալ: Էրտողանը այդ քայլին կը դիմէ, եթէ ներքին լուրջ տագնապներու մատնուի երկիրը, եւ ինք զգայ, որ այս խաղաքարտը խաղալով` որոշ տեղ շահ մը կ՛ունենայ, բայց այսօրուան պայմաններով ակնկալութիւն չկայ, որ Թուրքիան ճանչնայ Ցեղասպանութիւնը եւ խօսի փոխհատուցման համար: Հոն, ուր Թուրքիան կրնայ ժխտական դերակատար մը ըլլալ, Արցախի հարցն է հիմնականօրէն: Տեսանք քառօրեայ պատերազմին, որ միայն Թուրքիան քաջալերեց Ալիեւը, որ Ստեփանակերտ հասնի: Իրօք Թուրքիան կրնայ Ալիեւը մղել Արցախի դէմ յարձակումի, որպէսզի տարածաշրջանին մէջ տակնուվրայութիւն ստեղծուի, եւ ինք իր ժողովուրդին ուշադրութիւնը դէպի ուրիշ կողմ տանի: Ասիկա միջոց մըն է, որ յաճախ կը գործածուի շրջանին մէջ: Այս վտանգը կրնայ պատահիլ, որովհետեւ Ալիեւն ալ անկանխատեսելի է: Թուրքիան կրնայ այս ուղղութեամբ Ալիեւը դրդել նոր խենթութեան մը:
Այստեղ կարեւորը այն է, թէ մենք ինչպէ՛ս կը դիմագրաւենք կացութիւնը, մենք որքանո՞վ պատրաստ կ՛ըլլանք, որքանո՞վ մեր ուժերը ճիշդ ձեւով տարածած եւ պատրաստ ենք: Ամէնէն հիմնականը մեր ուժերը ճիշդ կերպով օգտագործելն է. մտածել, որ այս կամ այն ուժէն օգտուիլ, մտածել, թէ Ամերիկայի ընտրուած նախագահը պիտի ըսէ-չըսէ «ցեղասպանութիւն» բառը, պատմութիւններ են: Ի՛նչ յայտարարութիւն ուզեն` թող ընեն, իմաստ չունի, դու՛ն ես, որ ապագադ պիտի ճշդես քու հասկցած ձեւովդ, նոյնիսկ քու ամէնէն զօրեղ դրացիդ բան չի նշանակեր, եթէ պայմանագիրներդ խախտուեցան տուեալ պահի մը, եւ դուն պատրաստ չես: Չորսօրեայ պատերազմին ինչե՜ր պատահեցան: Կարեւորը այն է, թէ մենք որքանով ճիշդ կը հասկնանք կացութիւնը, որքանով Հայաստանը եւ Արցախը ներքին իմաստով ճիշդ կը կազմաւորուին: Ուրախ եմ, որ նոր սահմանադրութիւն ընդունուեցաւ եւ կ՛երթանք դէպի ընտրութիւններ 100 տոկոս համամասնական դրութեամբ, յոյս ունիմ նաեւ, որ 2017-ին ծիծաղի առարկայ պիտի չդառնայ Ազգային ժողովը, որուն աւելի քան մէկ երրորդին այդտեղ գոյութիւնը ամօթ է հայ ժողովուրդին համար: Ասոնք զիս լաւատես կը դարձնեն, որ ներքին կեանքը կրնայ որոշ փոփոխութիւններ ունենալ, եթէ ճիշդ կերպով գործադրուի ընտրական օրէնքը, որ եւրոպացիներուն կողմէ դրական կերպով ընդունուած է: Մենք, ինչպէս յոյները կ՛ըսեն, զայն ճիշդ գործադրել ստիպող օրէնքի պէտք ունինք: Եթէ օրէնքները ճիշդ գործադրուեցան, կը նշանակէ յառաջ երթալու այդ քաղաքական կամքը կայ. ես այդ յոյսը ունիմ: Քանի մը ամիս մնաց ու ամէն բան յստակ կը դառնայ:
Շատ կարեւոր է մեր ներքին քաղաքական կայունութիւնը, մեր միակամութիւնը թէ՛ Հայաստանի, թէ՛ Արցախի մէջ, որովհտեւ, ուզենք կամ չուզենք, պէտք է հասկնանք, որ մենք փոքր երկիր ենք, մեր ուժերը սահմանափակ են. յոխորտալ, որ մենք 7 միլիոն սփիւռք ունինք, փոքրիկները քնացնելու պատմութիւն է: 7 միլիոն սփիւռք չի նշանակեր, որ դուն զօրաւոր ես հողիդ վրայ: Եթէ զօրաւոր ես հողիդ վրայ, սփիւռքը կրնայ շատ բան ընել, բայց 7 միլիոն սփիւռքը տկար հողի վրայ շատ քիչ բան կ՛ընէ: Մեր արտաքին գործոց նախարարութիւնը ճիշդ պէտք է հասկնայ, թէ ի՛նչ կը կատարուի շրջանէն ներս: Ընդհանրապէս կրաւորական քաղաքականութենէն պէտք է անցնիլ ներգործող քաղաքականութեան, հոն, ուր պէտք է: Ընդունելի չէ, որ թուրքերը եւ ազերիները մնայուն կերպով իրենց դեսպանութիւններով ամէն տեղ տեսակ-տեսակ միջոցներ օգտագործեն մեզ վախցնելու, ահաբեկելու կամ սադրանքներ ընելու, իսկ մեր արտաքին գործոց նախարարութիւնը կամ մեր դեսպանութիւնները պաշտօնական նօթեր ղրկեն երբեմն-երբեմն, որ բան չի նշանակեր: Պէտք է մեր արտաքին գործոց նախարարութիւնը հայեցակարգ մշակէ, որ մենք ալ տարբեր ձեւով վերաբերուինք, երբ մեր շահերը այդ մէկը պահանջեն:
«Ա.».- Ինչպէ՞ս կը տեսնէք Եւրոպական միութիւն-Հայաստան յարաբերութիւններու հեռանկարը:
Գ. Կ.- Այս վայրկեանին հեռանկարը լաւ է: Պէտք է ըլլանք լաւատես: Հայաստան-Եւրոպա խօսակցութիւնները բաւական յառաջացած են, կան տակաւին կարգ մը կնճռոտ հարցեր, որոնք պէտք է լուծուին: Քանի մը տարի առաջ ամէն ինչ լաւ կ՛ընթանար եւ հասած էինք ստորագրութեան շեմին, յանկարծ ամէն բան փոխուեցաւ, բայց այսօրուան տպաւորութեամբ, այդ մէկը պիտի չպատահի, ի վերջոյ պիտի ստորագրուի համաձայնութիւն մը, որ Հայաստանի համար շատ օգտակար պիտի ըլլայ բոլոր կողմերով, եւ իր ներքին կեանքին համար պէտք է ընէ մեծ բարեփոխումներ, որոնք մեր ժողովուրդի ապագային համար կարեւոր են, խօսքը ոչ այնքան տնտեսական օժանդակութեան մասին է, որքան` երկրի բնաւորութեան, մտածելակերպին բարեփոխումին: Մեր հայեացքը դէպի Եւրոպա է, Արեւելք չէ, բայց ասիկա բաւարար չէ. մենք չենք որոշողը: Լաւատես եմ այս պահուն, կը կարծեմ` քանի մը ամիսէն համաձայնագիրը կը ստրագրուի:
«Ա.».- Ի՞նչ կրնաք ըսել Ազրպէյճանի պետութեան դերակատարութեան Եւրոպայի մէջ:
Գ. Կ.- Քիչ առաջ ամփոփ անդրադարձայ Ազրպէյճանի եւ Թուրքիոյ դեսպանութիւններու գործունէութեան: Երկու-երեք օրինակ տամ. անցեալ սեպտեմբերին Պելճիքայի խորհրդարանէն պատուիրակութիւնը մը այցելեց Արցախ: Պատուիրակութեան վերադարձին ազերի դեսպանը նամակ գրեց եւ խնդրեց, որ հանդիպի պատուիրակութեան հետ: Հանդիպումին անոնցմէ պահանջեց, որ իրմէ ներողութիւն խնդրեն, որ այցելեցին Արցախ: Մարդիկը ըսին, որ հոս Եւրոպա է, մեր ընելիքը մենք կ՛որոշենք: Արդիւնքը եղաւ այն, որ եթէ անոնք Արցախ գացին, Արցախին սիրահարեցան եւ վերադարձան մեզի օգնելու Արցախի ժողովուրդի ազատ ինքնորոշման աշխատանքին մէջ, այս դէպքէն ետք անոնք մեզմէ աւելի կարծր դարձան:
Ուրիշ օրինակ մը. Արցախի անկախութեան 25-ամեակն էր, որոշած էի ԼՂՀ-ի նախագահին հետ Պրիւքսելի մէջ կազմակերպել համաեւրոպական բնոյթ կրող նախաձեռնութիւններ: ԼՂՀ-ի նախագահը երկրորդ անգամ ըլլալով պիտի գար 2013-էն ետք Եւրոպական խորհրդարան, ուր իր խօսքը պիտի ունենար, որմէ ետք հիւրասիրութիւն պիտի կազմակերպուէր, իսկ հոկտեմբեր 17-ին ցուցահանդէս մը պիտի կազմակերպէինք ցոյց տալու համար, որ Արցախը պատերազմի եւ հողային հարց չէ միայն, Արցախը ժողովուրդի հարց է, հոն ապրող ժողովուրդի ստեղծագործութիւնն է եւ իր ապագան: Ցուցահանդէսին քաղաքական որեւէ խօսք պիտի չընէինք, տեղի պիտի ունենար համերգ Արցախի ձայներով, ապա խրախճանք` պելճիքացի երեսփոխաններու, բարեկամներու եւ հայ համայնքի ներկայութեամբ: Նախագահի պատուիրակութեան հասնելուն նախորորդ շաբաթը արդէն դեսպանը բոլոր երեսփոխաններուն նամակներ յղած էր, որ որեւէ ձեւով չքաջալերեն մեր` Եւրոպայի Հայ դատի կազմակերպած ձեռնարկները: Անշուշտ ասիկա արդիւնք չտուաւ ու չէր ալ կրնար տալ: Նախագահը ստիպուեցաւ յետաձգել իր այցելութիւնը, որովհետեւ ազերիները սկսած էին սադրանքները շփման գօտիին վրայ` հրետանիի կրակոցներով: Հասկնալի էր նախագահին մտահոգութիւնը. Եւրոպական խորհրդարանի մէջ անոր խօսքը չեղեալ նկատեցինք, ի դէպ, յայտնեմ, որ մեր նախատեսութեամբ ներկայ պիտի ըլլային Եւրոպական խորհրդարանէն մօտաւորապէս 50 երեսփոխաններ, որոնց 35-40 հատին հաստատումները ունէինք: Իրօք բացառիկ թիւ մը պիտի ըլլար. քիչ կը պատահի, որ երկրի մը նախագահին հետ Եւրոպական միութեան 50 երեսփոխան հանդիպի: Եւրոպայի Հայ դատի գրասենեակի գործակիցներուն շատ յամառ աշխատանքով կարելի եղած էր լաւ արդիւնք մը ապահովել: Ցուցահանդէսը տեղի ունեցաւ, բայց մէկ օր առաջ ցուցահանդէսի շէնքին տնօրէնը շատ տակնուվրայ եղած` կը հեռաձայնէ, որ ինք սպառնալիքներ կը ստանայ, որ ազերիներ պիտի գան ջարդուփշուր պիտի ընեն ամէն բան, եթէ ցուցահանդէսը տեղի ունենայ: Ազերի դեսպանը սպառնացած էր առանց ամչնալու: Ցուցահանդէսի շէնքին տնօրէնը յայտնեց նաեւ, որ բացի բանաւոր սպառնալիքներէն, գրաւոր սպառնալիքներ ալ ստացած էր, որ դեսպանատունէն պիտի արգիլեն տեռորիստ կազմակերպութեան միջոցառումը շէնքէն ներս: Տեսէք` դեսպանութիւն մը ի՜նչ սպառնալիքներու կը դիմէ, բայց որովհետեւ մենք համաձայնագիր ստորագրած ենք, յետաձգելու պարագային շատ լուրջ գումարներ պէտք էր վճարէին մեզի: Ի վերջոյ ազերի դեսպանին ըսին, որ եթէ կը կարծես, որ մենք Պելճիքայի օրէնքը կը խախտենք, դիմէ դատարան, եւ դատարանը թող հրահանգէ, որ չընենք. մենք ազատ երկիր ենք սեփական ընկերութիւն ենք, շէնքին մէջ, համաձայնագիր կնքած ենք ոչ կառավարական կազմակերպպութեան մը հետ, եւ ամէն ինչ օրինաւոր է: Եթէ կը կարծէք, որ մեր ըրածը հակաօրինական է, գացէք դատարան կամ հեռացէք ձեր երկիրը: Մենք ստիպուած եղանք յաւելեալ ապահովական միջոցներու դիմել, որպէսզի մեր ընելիքները չվտանգեն:
Գիտէի, որ բան պիտի չկրնան ընել, որովհետեւ մենք բոլոր միջոցները ապահոված էինք թէ՛ շէնքէն ներս, թէ՛ շէնքէն դուրս: Արդիւնքը եղաւ այն, որ այս բոլոր եղելութիւները լսուեցան ամէն կողմ: Մեր հաշուով, մենք նախատեսած էինք ունենալ 100 հոգի, բայց ձեռնարկին ներկայ եղան մօտ 300 հոգի: Ֆրանսախօս խոհրդարանի նախագահը բուռն ճառ մը խօսեցաւ Արցախի ժողովուրդի ազատ ինքնորոշման իրաւունքին մասին: Զգուշացուց Ազրպէյճանի դեսպանը, որ ազատ երկրի մը մէջ զգուշ իր վերաբերմունքին համար, որովհետեւ կրնայ հետեւանքներ ունենալ: Բացառիկ յաջողութեամբ ցուցահանդէս մըն էր, որ երկու օր շարունակուելով` ցոյց տուաւ Արցախի միւս երեսը: Ընդհանրապէս օտարներն էին, որոնք խանդավառուեցան եւ շնորհաւորեցին, որ բացառիկ ձեռնարկ կազմակերպած ենք:
Ահա այսպէս ազերիները ամէն միջոց կը գործածեն Եւրոպայի վրայ ազդելու: Ամերիկայի եւ Ռուսիոյ մասին չեմ կրնար խօսիլ, իմ պատասխանատուութիւնս չէ, բայց ամէն տեղ այս միջոցները կը գործածեն ազդելու համար, որպէսզի սանձեն մեր աշխատանքները: Դեսպանը առանց ամչնալու յայտարարեց եւ դժբախտաբար մեր մամուլն ալ որոշ չափով արձագանգեց, որ շնորհիւ իր առած քայլերուն` Արցախի նախագահը չեկաւ Պրիւքսել, եւ ոչ մէկ բան պատահեցաւ: Մենք արդէն մամլոյ յայտարարութեամբ, համացանցի վրայ տեղադրումներով ամէն բան բացայայտեր էինք: Այս երկու օրինակները տուի, որպէսզի մեր ընթերցողներուն հասկնալի դառնայ, որ ձեռնածալ չենք նստած:
Հիմնականօրէն մեր դեսպանութիւնները հարցերը ճիշդ վերլուծողներու եւ հասկնալու կարիքը ունին, որովհետեւ ազերիները այս գետնի վրայ շատ կ՛աշխատին. ցայտուն օրինակ էր, երբ Սթրազպուրկի մէջ անցեալ տարի տխրահռչակ բանաձեւեր ունեցանք, եւ մեր պատուիրակութիւնը առանձին մնաց: Այսօր երեսփոխան մը չի կրնար ամէն ինչ գիտնալ: Մենք հաւանաբար միակ պատուիրակութիւնն էինք, որ մասնագէտ չունէինք, քաղաքական խորհրդատու ունէինք, բայց ամէն ինչ քաղաքական խորհրդատուին հարցը չէ: Սարսանկի հարցը կայ: Շատ կարեւոր պարագաներ ու հանգամանքներ կան արտաքին գործոց նախարարութեան մէջ: Ատիկա անձնական տարբերութիւններէն, համոզումներէն անդին պէտք է երթայ: Մենք հոն ենք, որովհետեւ հոն է Հայաստանի արտաքին գործոց նախարարութիւնը: Ասիկա բոլորիս համոզում պէտք է դառնայ:
Հարցազրոյցը արտագրեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԵԼԵԱՆ